Prag Astronomik Saati (Prag Orloj’u)

Prag Astronomik Saati veya Prag Orloj’u (Çekce ‘Pražský orloj’) Çek başkentindeki en popüler yerlerden birisi olmakla kalmayıp, dünyadaki en ünlü saatlerden birisi, üçüncü en eski astronomik saati ve halen kullanılan en eski saatidir. Babil zamanını, Eski Bohemya zamanını, Alman zamanını ve Sidereal zamanını gösteren Prag Orloj’u, Eski Şehir Meydanı’ndaki Eski Şehir Salonu’na (Staroměstské náměstí) monte edilmiştir. Prag’a gidip saati bulduğunuzda sabah 9’dan akşam 9’a kadar tam saatlerde, iki pencerede görünen 12 tahta havari heykelinin geçit törenini izleyen turist kalabalığını göreceksiniz.

Söylence

Prag belediye meclisi yalnızca zamanı ölçmekle kalmayıp aynı zamanda başka işlevleri de olan orijinal bir cihaz üretmek üzere Hanuš olarak bilinen deneyimli bir saat ustasını seçmiştir. Bununla birlikte meclis üyeleri Hanuš’un başka bir şehir için benzer görünümlü bir saat üretip üretemeyeceği konusunda endişeliydi. Bu yüzden böyle bir olasılığı ortadan kaldırmanın yollarını düşünüp, sonunda hastalıklı bir plan ortaya çıkarmışlardır. Bir gece, birkaç kişiyi Hanuš’u kör etmek için saat ustasının evine yollamışlar, adam da gözlerinin intikamını almak için çıraklarının yardımı ile saati durdurmuştur. Söylenceye göre saat 100 yıl boyunca çalıştırılamamıştır.

Tarih

Prag Astronomik Saati günümüzün bakış açısına göre, Ortaçağ bilimsel bilgisinin, teknik becerilerin ve güzel tasarımın büyüleyici bir birleşimi olup, tarihi 1410 yılına kadar uzanmaktadır. Saatin kadran ve üst kısımdaki mekanik saat gökbilimci ve üniversite öğretmen Jan Šindel ile imparatorluk saat yapımcısı Kadaňlı Mikuláš tarafından 1410’da yaratılmıştır. Zodyak (burçlar kuşağı) işaretleri ve heykeller ile takvim kadran ise muhtemelen yaklaşık 1490 civarında eklenmiştir.

Nasıl Çalışıyor?

Prag Orloj’unun alt kısmı yılın mevcut gününü gösteren ve yapı olarak daha basit olan takvim kadranıdır. Başlangıçta 1490 civarında kurulan saatin her gece takvim plakasını elle değiştirmek gerekiyorsa da 1566’da tamamen mekanize edilmiş ve otomatik hale getirilmiştir. Üst kısımdaki astronomik kadran ise çok daha karmaşık olup, gök cisimlerinin mevcut pozisyonunu gösteren bir tür usturlap[1] veya basitleştirilmiş bir planetaryumdur[2]. Astronomik kadranının nasıl çalıştığı 1961’de keşfedilmiş olup, astronomik kadranın ortasındaki mavi daire Dünya’yı temsil etmekte olup, kadran aynı zamanda güneş’i simgeleyen bir el ve ayı simgeleyen küçük kısmen siyah, kısmen gümüş renkli bir top ile bir el içermektedir.  Güneş sembolü zodyak dairenin etrafında hareket etmekte el ve güneş birlikte hareket etmekte olup, zamanı 3 farklı şekilde göstermektedir. Saatin mekanizması güneş ve ayın Prag’dan göründüğü halihazırdaki konumunu gösterecek şekilde tasarlandığından saatin başka bir mevkide çalıştırılması teorik olarak mümkün olsa da planetaryum doğru çalışmayacaktır. Schwabacher yazı tipinde yirmi dört Arap rakamıyla dış kadran etrafında dolaşan altın el, aynı zamanda İtalyan Zamanı veya İtalyan Saati olarak da bilinen Eski Bohemya Zamanını göstermektedir. 17. Yüzyıla dek İtalya, Bohemya ve Polonya’da popüler olan bu şekilde zaman ölçme işi bu yöntemle gün ile başlamakta ve günbatımında sona ermekteydi ki Venedik’te San Marco Bazilikasındaki[3] saat de bu sistemi çalışmaktaydı. Dış kadranın yanında ve merkeze yakın bir yerde, Romen rakamları olan modern zamanı veya Alman saatini gösteren bir kadran daha vardır ki I’den XII’ye iki kez göstermektedir. Bu kadran 1558’de Kutsal Roma İmparatoru olan Kral Ferdinand I tarafından 1547’de Bohemya’da tanıtılmıştı.

Heykeller

Cihazı süsleyen çevre heykeller harekete geçirilmekte olup, elinde bir kum saati taşıyan hareketli figürlerden biri zamana çarpan Ölüm’ün kişileştirilmiş hali olup (iskeletle temsil edilen), bir başka hareketli heykelcik kibri temsil eden bir aynaya sahiptir. Astronom, filozof veya tarihçi gibi heykelcikler ise hareketsizdir. Aslında bu heykelciklerin çoğu İkinci Dünya Savaşı‘nda tahrip olduğu için orijinal değil kopyalarıdır. 1940’lardan bu yana en kapsamlı restorasyon ise 2018’de yapılmıştır.

Çeşitli Katolik azizlerin heykelleri saatin iki tarafında durmaktadır. Saatin altındaki Eski Kent Meydanı’nın kaldırım taşları, 27 başlı Çek asilzadeyi anımsatan 27 haç ile işaretlenmiştir. Yakın zamanda Orloj’dan etkilenen Koreliler, saatin ve Eski Belediye Binası kulesinin çalışan bir kopyasını yapmış olup, Seul’deki bu binaya ‘Castle Praha Hongdae’ denilmektedir.

Nasıl Gidilir?

Prag’ı bir turist olarak gittiyseniz Prag saatine en yakın metro (metro) ve tramvay istasyonu Staroměstská olup, oradan Eski Şehir Meydanı’na kısa bir yürüyüşle ulaşabilirsiniz. Otobüs ile gitmek istiyorsanız 194 nolu otobüs Eski Şehir Meydanı’na biraz daha yakın olan Mariánské náměstí durağına uğramaktadır.

Notlar

[1] Usturlap, astronomi ölçümlerinde kullanılmış tarihi bir ölçüm cihazıdır. Kullanım alanları arasında Güneş, Ay, gezegen ve yıldızın konumlarını belirlemek yer alır. Ayrıca yerel saatin ve İslam dininde namaz vakitleri usturlap sayesinde hesaplanıyordu.

[2] Planetaryum veya gezegenevi, güneşin, yıldızların, gezegenlerin ve diğer gök cisimlerinin yapay görüntüsünün özel bir yansıtıcı yardımıyla kubbe şeklindeki tavana yansıtıldığı gösteri salonlarına verilen isimdir.

[3] San Marco Bazilikası, San Marco Meydanı’nda yer alan Bizans mimarisi sanatının en iyi bilinen örneklerinden biri olarak şehrin en meşhur kilise yapılarından biri olan bir katedraldir. Yapı Düka’nın Sarayı‘na bitişik ve bağlantılıdır.